Te Ahu o te Reo: Te reo Māori i ngā kāinga me ngā hapori

Kei te whakarauorahia te reo Māori ki ngā hapori.

He rangahau hou e whakaatu ana i te whakarauoratanga o te reo Māori ki te tokomaha o ngā hapori.

Kei te rangahau a Rangahau Mātauranga o Aotearoa, nā Te Taura Whiri i Te Reo Māori te tahua pūtea tautoko, e whakaatu mai ana kei te kōrero Māori anō ngā tamariki i te kāinga i ētahi o ngā whānau ki ngā takiwā i whakahaeretia tērā o ngā rangahau i ngā tau 1970 e kī ana kua mutu kē te whāngai e tētahi whakatipuranga ki tētahi. Ko ētahi o ngā takiwā nei kei Ōtautahi, kei Taranaki, kei ngā hapori hoki o te Uru me te Tonga o Tāmaki Makaurau.

“Kua tūngia te ururua kia tupu whakaritorito mai anō te tupu. Kei te ora te reo Māori kei te wana te puta ake ki ētahi kaupapa hou katoa.” e ai ki a Ngāhiwi Apanui te Tumuaki o Te Taura Whiri. Eke tonu ki te whitu rau tāngata kōrero Māori i homai kōrero ki ngā kairangahau nei i Te Tai Tokerau (Kaitaia me Matawaia); i te Uru me te Tonga o Tāmaki Makaurau; i Tauranga Moana; i Rūātoki; i Wairoa; i Taranaki; i Ōtautahi anō hoki.

E ai ki te rangahau kei te kōrerohia te reo Māori ki ngā kaupapa ōkawa, ki ngā kaupapa hoki o ia rā. Ahakoa he maha atu ngā takiwā i whakaarohia he takiwā ‘Reo-Ingarihi’ kē, ko te reo Māori kei kōrerohia ki ngā wāhi pēnei i ngā toa, i ngā hokomaha, i ngā whare penehīni, me ngā wharekai.

Ka whakaatuna e ngā kairangahau e rima rawa ngā mea i whakahaua ai te kōrerohia o te reo Māori: he kaikōrero matatau; he hoa kōrero; he whakatau kia kōrero i te reo; he haere ki ngā kaupapa e Māori ai te kōrero i te reo; he māia he whai take anō hoki.

Ko ngā taupā nui: kāore he hoa kōrero; he iti kē te reo; he whakamā; he whakaaro tō ētahi atu ka kōrerohia te reo Ingarihi. 

E marohi ana te rangahau nei kia nui ake te whakatairanga o te reo Māori ki ngā tohu whakairinga tūmatanui, kia nui ake te whakatairanga me te akiaki ki te kōrero i te reo Māori, kia nui ake te rautaki reo, ā, tae atu ki ngā manawarū whakarite wāhi kōrero Māori.

Kua marohitia hoki kia hīkina ake te tūranga o te reo me te kōrerohia o te reo Māori mā te whakatau rawa hei kaupapa matua mō te marautanga ka tīmata atu ā te tau 2020 ki te tau tuatahi o te kura, ā, piki haere tonu tae noa ki te tau 13 o te kura.

Hei tā Ngāhiwi Apanui he hua nui tō te reo ruatanga mō te ao mātauranga ka whakapakari hoki i tō tātou kotahitanga ā iwi nei tō Aotearoa. “Mō tātou katoa te reo Māori. Kei te puta haere te ihu o ngā kaupapa whakarauora reo a ngā hapori Māori. Kei reira hoki ngā tohu e tautoko mai ana te marea kia nui ake ngā mahi mō roto i ngā kura tae atu ki te ao tūmatanui anō hoki. Mā te hiakai ka eke te whakarauora: kia nui ake te hunga tuku i te reo, ako i te reo, kōrero hoki i te reo ki ngā kaupapa katoa, ka nui ake te putaputa ake o ngā kaupapa whakarauora. Ka mātotoru hoki te tupu o ngā ritorito ka rangona anō ai te reo o ngā manu kōrero i te wao nui a Tāne”.

Tirohia te pūrongo i konei.