Ko te tinana te waka kawe i te wairua, i te hinengaro, i te whatumanawa anō hoki o te tangata. Ko te tinana te whakaahuru o ōku kare ā-roto, he whare āhuru taku tinana hei manaaki māku, ā, hei tōna wā ka noho ko taku tinana te āhuru mōwai ki aku uri, ki te taurahere whakapapa o aku tīpuna ki te āpōpō.

Ko Kawaiwhakaheke Winiata tōku ingoa, he uri nō Ngāti Toa Rangatira me Ngāti Raukawa. He manu pīrere nō Te Kākano o Te Kura Kōhanga Reo, he raukura hoki nō Te Kura Kaupapa Māori o Te Rito. Nō tōku whānautanga mai, ko Te Reo Māori te reo matua i te kāinga, waihoki, ko te ao hākinakina te kaupapa matua i te kāinga. Nā ōku mātua ahau i poipoi, i tautoko kia ruku mārika ki roto i nga tini kaupapa hākinakina: te kauhoe, te poitarawhiti, te poitūkohu, te waka ama, arā atu, arā atu. He nui ngā moni i whakapaua, he hāora hoki i whakapaua e ōku mātua i āhei ai taku whai i ēnei kaingākautanga ōku. Kei pēnei mai koutou ngāi pānui mā, i whānau ira nakawhiti mai ahau, kore kore nei. Kei pōhēhē hoki he whānau rongonui te whānau Winiata ki te hākinakina, tino kore kore nei. Ahakoa nga piere nuku o te waewae mātotoru, o te ninipatanga i ōna wā, hāunga ēra tukuihotanga i manawa kai roke tonu ahau, kia pakari aku pūkenga, kia raka ai te māui, kia raka ai te katau.

Ka wehe ana ahau i te kura, ka tere wehe hoki te hiakai i au ki te aru tonu i ngā hākinakina, ka kotahi atu taku whai i te ao o te pakeke, me ngā mahi a te pakeke. Mēna koe kei te mōhio, kei te mōhio koe.

Ka noho ko te whānau o Dominos, me tana whanaunga me Makitānara hei whānau whāngai mōku, me te aha ka taumaha ake taku tinana, ka rongo ai ahau i te whakamā. I whakatūpatotia ahau e ōku mātua, inā hoki he ira tere momona te ira Māori, kāore anō ō tātou tinana kia waia ki ngā kai whakamōmona, ka kotahi atu ki te hope. Ā kāti, nāku anō taku raru i whai, tēnā kia pātaitia te pātai, i aha hoki ahau e ora anō ai tōku ora?

He tūpono noa te ao whakapakari tinana ki ahau, he mea whakatuwhera rānei nā te atua, he waimarietanga noa nei rānei? E aua hoki? Heoi, ka noho ahau ka whakaaro kau ki te pātai nei, ā, ka pātuhi mai taku hoa mahi a Anita, “tēnā e hoa, he kaupapa nakawhiti tāku i te pō nei, ka haere tahi tāua nē?”

Pēnei i te whakarongo te wāhi ngaro ki taku auē, ka mutu i taku pō nakawhiti tuatahi kāore he auētanga i tua atu i tērā. Pakarū mai ana te tou i ngā papa peke, tē ana te kōito i te tini nukurangi, heoi ka rongo anō ahau i te hiakai, i te rongotoa, ka paku maranga taku kauae, e kore anō a muri e hokia.

Hoki atu, hoki atu he rite tonu te auē o te tinana, engari ka ngāwari haere ngā mahi, ka taunga ki a au ngā nuku me ngā neke, me mihi ōku hoa pāpere o Porirua, i ora anō ai taku ora i a koutou. He āwhina nui te whakarata hoa tautoko i a au i taku ara toiora, ka mutu he makenu roa te ara whakapakari tinana, kāore he tautoko i tua atu ki tāku titiro ki te kuhu ki te hapori whakaaro tahi.

Nō te tau ka hori, māwhiti mai ahau ki Tūranga-nui-a-Kiwa, ka whai tūranga ahau ki roto i te hōhipera mahi tāpuhi ai. Me uaua mārika te whai wāhi ki rō hākinakina ā-tīma, te whai wā ki ngā akoranga whakapakari tinana. Kia hoki ake ahau ki tāku i kī ai, e kore a muri e hokia. Nau mai ko te ao tārai tinana. Nō te marama o Hakihea 2021 timata ai taku whakatere i tēnei kaupapa. Ahakoa i kaha kitea te pūioio o taku tinana, i te māharahara hoki ahau ki te tū atamira. Koia tētehi whēuauatanga ki a au, he tū māia, he hikoi i runga i te ngākau titikaha ki mua i te mano, e mau ana i ngā kākahu moroiti, me nga hū teitei. I tupu ake ahau i runga i te whakaaro o ōku mātua, me huna te tinana e nga kākahu, kia ngākau mahaki. Nō reira, i āwangawanga nui ahau, kei whakawāngia ahau e te marea. Heoi, nā ōku whānau me aku hoa ahau i tautoko, kia mārama ai ahau, ehara tēnei hākinakina i te tū whakahīhī, he tū māia ki te whakaatu i te hua o te whakapeto ngoi, he hura i te whakairo.

Kua kaha kitea, kua kaha rangona hoki ngā whakaaro o te marea, e whakatakē ana, e whakawā ana i tēnei hākinakina:

“Auē, te kaipuku hoki o te wahine rā!”

“Kātahi te hākinakina whakahīhī, whakapehapeha ko tērā”

“Ehara tērā i te hākinakina”

Tērā pōhēhē tērā!

Nā tēnei hākinakina ahau i whāngai ki ngā mātauranga whakarauora i te tinana, ki te kite hoki i ngā hua o ngā kai hauora, kia pakari anō hoki taku kaupare i ngā kai kino. Me tangata wehi kore, me tangata māia, me tangata toka tū moana kia ea ai te kūata o tēnei hākinakina. He kaupapa takitahi tēnei, he hākinakina me mātua ū ki te take i whakaterea ai e koe tēnei kaupapa.

Tēnā ka tika, me whakakapi tēnei kauwhau ki tētehi o ngā mātāpono i roto i te Aho Matua o Ngā Kura Kaupapa Māori – Te Tino Uaratanga 1.7

“He tapu te tinana o te tangata. Nō reira he mahi nui tērā, ko te whakaako i te tamaiti ki ngā āhuatanga whakapakari i tōna tinana, kia tupu ai tōna hauora. Kia mōhio te hunga tamariki ki ngā kai pai, ki ngā kai kino. Kia mōhio hoki ki te painga o te korikori tinana, o te mirimiri tinana, o ngā rongoā a Tane Whakapiripiri. Kia kaua ia e tūkino i tōna tinana i te tinana hoki o tētahi atu.”

Kāti, ko tā He Muka he whakaputa kōrero ki te reo Māori. Ko ngā tirohanga, whakaaro rānei kei roto i te tuhinga nei he mea whaiaro nō te tangata nāna te kōrero i tuhi. Ka mutu, kāore i te whakaatu i ngā whakaaro o, i ngā kōrero a, rānei, Te Taura Whiri i te Reo Māori, āna kaimahi, tana pae whakahaere, tana poari rānei, tae atu rā ki ngā tari, ngā pakihi rānei e whai pānga ana ki Te Taura Whiri i te Reo Māori, ahakoa te hononga, hāunga i ngā mea kua āta whakahuatia ake ai.  Ehara ēnei tirohanga, whakaaro, kōrero rānei i te mea whakaiti, whakahē rānei, i te iwi, i te hapori, i te rōpū, i te tari, i te pakihi, i te tangata rānei.