I kite rā au i tētahi pakiwaituhi i te ata nei e whakapae ana ka iti iho te atamai o te tangata mēnā ka nui ake i te kotahi ōna reo. Ka pērā rawa te whakatoi a taua kaipakiwaituhi mēnā ko te reo Pākehā, ko te reo Wīwī rānei ērā reo i iti iho ai te atamai o te tangata? Ki te kīia rānei nā te reo Pākehā i kore ai e puta ngā ihu o ngā tamariki i ngā whakamautau? Ākene kāore e pērā.

Ehara i te mea he hou te pānui i ngā kōrero whakahāwini mō te reo Māori me tōna ahurea i Aotearoa nei. Tērā tonu tētahi tokoiti kāore e hiahia ana kia māori noa te rere, kia whakanuia rānei te reo Māori i tōna whenua taketake.  Engari kua huri te tai: e mōhio nei mātou kua 8 o roto i te 10 o tātou e kī ana he wāhi nui tō te reo ki tō tātou tuakiritanga ā-motu. Kua tata ki te 400 tau i te wā i pōhēhē tētahi kaihōpara e tata atu ana ia ki Āketina, ka whakaingoa anō ai i tō tātou whenua ki a New Staten Landt, ā, nāwai ka whakatikaina e te tari matua ki a Nieuw Zeeland i tana hokinga atu ki Ūropi. Kua 155 tau i te wā  i whakataungia kia reo Pākehā anake te reo o ngā tamariki, ā, ka patua rātou ki te rangona rātou e kōrero Māori ana. Kua 50 tau i te petihana rongonui o te reo Māori, ā, kua 35 tau i te whai mana o te reo Māori hei reo ā-ture i ōna whenua taketake. Autaia tonu te hīkoi mō te reo Māori i ēnei whenua, ā, e hīkoia tonutia ana.

Kia pono au, ki te kīia tātou he iwi ohotoihara e te hunga e kī ana me wehi, me papare, me whakaiti hoki i te reo: koinā te kōrero. I te mea hoki e kaha ana te ohotoihara o ngā momo kirirarau katoa o Aotearoa e mahi ana i ā rātou tini kaupapa hei tautoko i te reo Māori: ko te kore rānei e riri ki ngā tākai tiakareti, ko te kore rānei e puku te rae ki te puta i tētahi te mihi 'Kia ora' nōna e pānui ana i ngā kōrero huarere, ko te tautoko rānei i ngā tamariki kia reorua ai rātou. I hopukina e wai rānei tētahi ataata i Eden Park i mua i tētahi o ngā kēmu Ōpango inakuanei, ka mutu, kāore i puta i a rātou te kōrero e heahea ana te tini me te mano o ngā kirirarau o Aotearoa e karawhiu ana i te waiata ā-motu o Aotearoa i te reo Māori.

Kua tata ki te kotahi rau tau i te wā i whakatakoto tētahi wahine iti noa nei, a Hana Te Hemara, i tētahi petihana e tohe ana ki te kāwanatanga kia whakaakona te reo Māori i ō tātou kura. E hia nei ngā marama i hīkoi ai rātou ko ngā toa reo Māori i ngā tiriti, ka pātōtō i ngā kūaha, ka noho ai ki waho o ngā toa hokomaha ki te kohikohi i ngā waitohu o ngā kirirarau o Aotearoa, ā, i neke atu i te 30,000. Ko te nuinga o te hunga rā he tauiwi. I pēnei ai nā te kohikohia o te petihana i ngā tāone, i ngā whare wānanga me ngā wāhi i noho ai, i mahi ai, i ako hoki ai ngā kaiwhakahaere i te petihana. Ahakoa te hiahia a ētahi kia rerekē ai ō mātou whakaaro: kua roa ngā kirirarau tauiwi o Aotearoa e tautoko ana i te reo Māori, ā, ehara i te mea nō nakuanei noa rātou i ohotaihara ai, engari kua roa kē e pērā ana.

I tēnei wiki ka rewaina e mātou tētahi pine #reomāori e mōhiotia ai te hunga kōrero me te hunga ako i te reo. He huarahi tēnei e kite ai e te hunga ako i a rātou anō, ā, e mōhio ai rātou ka āhei te kōrero Māori a te hunga mau pine ki a rātou: ihupuku mai, matatau mai. I pihi ake ngā pine i te pātaitanga mai a ngā kaihoko ki ētahi whakaaro e āhei ai ā rātou kaimahi reorua ki te whakamōhio ki ngā kiritaki he reo Māori rātou, e āhei ai ā rātou mahi hokohoko te kōrero i te reo Māori.

Mō Te Wiki o te Reo Māori, ka whakanuia e mātou te wā i tae atu te Petihana o te Reo Māori ki te whare pāremata i te tau 1972, i te 12pm, 14 o Hepetema. Ka rewaina hoki e mātou tētahi whakahau nui whakaharahara me tētahi pae tukutuku e tono ana i ngā kirirarau o Aotearoa ki te āwhina mai i tā mātou kōrero i ngā kōrero mō te pakanga e ora ai te reo: me tīmata i ā koutou kōrero. Ki te nuinga o te Māori, ehara te reo Māori i te reo hei whakarauora noa, engari he wāhanga nui tōna ki tō mātou tuakiritanga. Ehara mātou, te hunga e hiahia ana kia rite tō ngā mokopuna reo ki tō ngā tīpuna, i te hunga ohotaihara noa, engari kē ia he hunga e oho pai ana, ā, kua roa hoki e pērā ana.

Kia kaha te reo Māori.

Ahorangi Rawinia Higgins

Te Toihau o Te Taura Whiri i te Reo Māori