Te Take i Kawea mō Te Reo Māori - WAI11 (1985)

He rōpū tūao Ngā Kaiwhakapūmau i te Reo i whakatūria hei whakatairanga i te reo Māori. I tētahi hui i te tau 1983, ka whakatūria e te rōpū nei te reo irirangi Māori tuatahi hei whakatairanga i Te Wiki o te Reo Māori. I taua hui anō, ka whakatauria e rātou me kawe tētahi take ki Te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi. Ko te ingoa o runga, ko tō Huirangi Waikerepuru, tētahi o ngā mema nāna Ngā Kaiwhakapūmau i whakatū. 

Tapaina ana taua take ko ‘WAI11’ (koia hoki te take 11 i tāpaea ki te aroaro o Te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi). Nō muri rawa mai ka kitea te pānga nui whakaharahara o te take nei ki te whakaoranga ake o te reo Māori. Ko tā te take WAI11 i kī mārire atu ai ki te Rōpū Whakamana i te Tiriti i te tau 1985, he taonga te reo, ā, me mātua rauhī e te Karauna i runga anō i ngā kupu o te Tiriti o Waitangi. Whakaae ana te Rōpū Whakamana ki tā ngā kaitāpae i te take nei, tūtohia ana e ia ētahi rongoā taha ture, taha kaupapa-here. Nō te tau 1987 i manaakitia ai ēnei tūtohi, mā roto mai i te Ture mō te Reo Māori. 

Te Ture mō te Reo Māori (1987)

Ko tā te Ture mō te Reo Māori (1987), he tauākī i te tū o te reo Māori hei reo whai mana o Aotearoa, he whakatū anō hoki i tā mātou nei whakahaere, i te Kōmihana mō te Reo Māori (i tapaina ko Te Taura Whiri i te Reo Māori i muri).

I whakatūria mātou hei whakatinana i te whai mana o te reo, hei whakamana kaiwhakamāori ā-tuhi, ā-waha, hei whakamāmā hoki i te ara e kōrerotia ai te reo Māori i ngā whare whakawāHe hinonga Karauna mana motuhake mātou. Heoi anō, e noho haepapa ana mātou ki te Whare Pāremata mō te āhua ki tā mātou whakapau i ngā tahua tūmatanui hei whakatutuki i ā mātou whāinga.

He kōrero atu anō mō ā mātou mahi

Te Ture Mō te Reo Māori (2016)

Ko te Ture mō te Reo Māori 2016 te whakakapi o te Ture mō te Reo Māori 1987. Ko tāna, he kī mārire ko te reo Māori te reo taketake o Aotearoa, e tiakina ana i raro i te tāwharau o te Tiriti o Waitangi. He whakaū hoki tāna i te titikaha o te Karauna me ngāi Māori ki te mahi tahi ki te whakarauora i te reo Māori.

I runga anō i tēnei ture:  

“ka whakaū te Karauna i ngā pānga kino o āna kaupapa here o mua, o āna mahi hoki o mua, i roto  i ngā whakatipuranga, kāore i āta whai kia tiakina, kia tokona ake hoki te reo Māori, kāore hoki i ākina kia whakapuakina te reo e ngā iwi me ngāi Māori”, ā, “ka whakapuaki te Karauna i tōna ū kia mahi tahi me ngā iwi me ngāi Māori ki te āta whai tonu kia tiakina, kia tokona ake hoki tēnei taonga, ko te reo Māori, mō ngā whakatipuranga e haere ake nei”. 

Nā te ture nei anō a Te Mātāwai i whakatū hei whakakanohi, hei tautoko hoki i te whakarauoratanga o te reo Māori i waenga i a ngāi Māori, i ngā iwi Māori, me ngā hapori Māori. He mea whakawhiti anō hoki ki Te Mātāwai ngā pūtea tohatoha e ahu mai ana i ngā moni a te Karauna mō ngā kaupapa whakarauora (pērā i te Tahua o Mā te Reo).

Ko Te Taura Whiri i te Reo Māori te kairuruku i te Maihi Karauna. He mahi tēnei e kawea ana ki ngā koko katoa o te kāwanatanga, i nui ake ai tōna awe.  

Kei te reo Māori, kei te reo Pākehā anō te ture nei, engari kei te tauira reo Māori te mana nui e ai ki tā te ture.




Ō mātou kōrero

Tō mātou kunenga mai

Haere

Te Whare o te Reo Mauriora

He kupu whakamahuki i te Rautaki Reo Māori

Haere