Whakamātauria Tō Reo Māori

Ko tā te Whakamātautau Tohu Taumata/Whakamātauria Tō Reo Māori (LFE), he tohu whānui e pēhea rawa ana te mōhio o te tangata ki te whai haere i te kōrero ā-waha, tōna mōhio ki ngā kupu o te reo, tae atu ki ngā āhuatanga wetereo.  Kei te wātea ngā whakamātautau nei ki ngā tāngata takitahi me ngā whakahaere e pīrangi ana kia whakamātauria tō rātou matatau ki te reo Māori i runga anō i te anga kua tapaina nei ko Whakamātauria Tō Reo Māori.

He whakamātautau ā-tuhi, kotahi hāora te roa, ā, ka tāpiria he tekau meneti anō mō te pānui i te whakamātautau. 

E toru ngā arotahinga o te whakamātautau:

  • Tā te taringa whaiwhai haere i te kōrero ā-waha (he tuhi i te kōrero ka pānuitia ā-waha e tētahi)
  • He whakamātau i te puna kupu (he āta pānui i tētahi tuhinga me te whakautu pātai mā te tīpako i te whakautu tika o roto mai i ngā whakautu maha)
  • e whakamātau wetereo (he āta pānui i tētahi tuhinga me te whakautu pātai mā te tīpako i te whakautu tika o roto mai i ngā whakautu maha)

Hei tono

Kāore he utu mō te kawe ake i te LFE.

Ngā tāngata takitahi
He kanohi ki te kanohi te āhua o te whakahaere i ngā whakamātautau LFE, ā, kāore e whakaritea kia tū tētahi kia 20 neke atu ngā whakapuakanga i te hiahia whakauru (ngā EOI) ki te rohe kotahi. Kia tae mai ngā EOI e 20 ngahoro i te rohe kotahi, ka whakaritea e ngā kaiwhakahaere te wāhi, te rā me te hāora e tū ai. Ka tukua he īmērā ki te hunga tuku EOI mai, e whakaū ana i te rā, te hāora me te wāhi e tū ai. Ka tukua anō hoki te hononga ki te puka whakauru ki taua whakamātautau.  

He tāpuinga rangatōpū
Ki te hiahia koe ki te tāpui i tētahi whakamātautau mā ngā tāngata e 20 neke atu kei tō whakahaere/pakihi/kamupene e mahi ana, tēnā koa tīpakohia te ‘rōpū’ i te pouaka takaiho i te puka whakauru.

 

Hono mai

Ngā ture me ngā waeture

Te roa: Kotahi haora hei whakaoti i te LFE. Ka tāpiria he 10 meneti atu anō hei pānui i ngā kōrero i te tīmatanga o te whakamātautau.

He tuhi i te kōrero ka pānutia ā-waha – E toru ngā pānuitanga ā-waha i tētahi kōrero. Ko tāu, he tuhi i tāu e rongo ana, ki te pukapuka ka hoatu hei tuhi māu ki roto. 

He pātai tīpako whakautu – E whakamātau ana i tō mōhio ki ngā kupu me ngā āhuatanga wetereo i runga anō i te horopaki.




  • Mehemea e māuiui ana koe, kei te āhua rewharewha, kei te maremare rānei, kaua e haere ake ki te whakamātautau. Mehemea kua whakapā atu koe, he ‘pānga tata’ rānei koe ki tētahi tangata kua pāngia e te KORONA-19, e whakapaetia ana rānei kua pāngia e te mate nei, kaua e haere ake ki te whakamātautau.
  • Katoa ngā kaikawe i te whakamātautau, ME MĀTUA takiuru ki te Taupānga NZ COVID Tracer, mā ngā waeture QR e whakaaturia ana ki ngā wāhi e tū ai ngā whakamātautau, me takiuru rānei i a koe ka tae atu, mā te hoatu i tō ingoa me ngā pārongo mō te whakapā atu ki a koe.  
  • Ko tā mātou e whakatenatena nei, kia mau āraimata koe mō te roanga o te whakamātautau. (Kei te wāhi e tū ai te whakamātautau ētahi āraimata, ā, he patuero ringa anō kei reira.)
  • Ahakoa kei tēhea pae ohiti tātou mō te wāhi ki a KORONA, ka noho toiroa tonu te hunga kawe i te whakamātautau i te whaitua e tū ai.
  • Ngā waea pūkoro – me ērā atu pūrere whitihiko katoa – kāore e whakaaetia ki te whaitua whakamātautau. 
  • He whakamātautau pukapuka kati tēnei – kāore e whakaaetia te papakupu, te āwhina rānei a tētahi atu rauemi, a tētahi atu tangata rānei i a koe.
  • Kawea he wai mōu, he kai anō hei timotimo, ina hiahiatia.
  • Me tae ake ki te whare whakamātautau i te 10 meneti, nui ake rānei, i mua i te tīmatanga, kia pai ai te whakaū i tō whakaurunga me tō tau Kaitono.  
  • Whāia ngā tohutohu katoa a te kaiwhakahaere.

Ko te tikanga, ka mōhiotia ngā hua i te toru wiki i muri i te whakamātautau. Ka tukua te puka whakamōhio i te hua me te tiwhikete matihiko ki te wāhitau īmēra i tuhia ki te puka whakauru. Kāore ngā pukapuka whakamātautau e whakahokia atu ki ngā kaitono. Ki te rerekē ngā pārongo mō te whakapā atu ki a koe i waenga i tō whakaurunga me te wā e tū ai te whakamātautau, tēnā whakamōhiotia te Kaiwhakahaere Whakamātautau ā te rā o te whakamātautau. Ki te rerekē i waenga i te rā e tū ai me te wā e tukua ai ngā hua, tēnā tukua mai he īmērā ki te [email protected].

Te Anga

I te taumata 1, kua pai noa iho te puna kupu a te tangata kia mārama ai ia ki ngā kōrero māmā, kia taea ai anō hoki e ia te kōrero ngā kīanga me ngā rerenga māmā e pā ana ki ētahi kaupapa whāiti. Ka taea e ia ngā rerenga poto, māmā nei hei kawe ngā mahi o ia rā. He pūkenga māmā ōna mō te taha pānui me te tuhi. Me uaua pea tōna mārama ki ngā kōrero a te hunga matatau ki te reo Māori. He pōturi pea te whakamahinga o te reo i tēnei taumata, ā, ka āta whakaarohia e te kaikōrero ana kōrero i mua i te tuku.

I te taumata 2, ka taea e te kaikōrero reo Māori te whai wāhi atu ki ngā horopaki māmā o ia rā, he mārama hoki ana kōrero. Ka taea hoki te pātai me te whakautu ngā pātai māmā mō ngā kaupapa māmā, heoi kāore anō pea kia eke ana pūkenga pānui me te tuhi ki tētahi taumata ōrite. I te nuinga o te wā ka taea e te tangata i tēnei taumata te whakaputa kōrero mō ngā kaupapa kei mua i te aroaro me ngā kōrero māmā, ka taea hoki te kōrero ki ētahi atu i ngā horopaki e waia ana ia.

I te taumata 3, ka taea e te kaikōrero Māori te kōrero me te mārama ki ngā horopaki o ia rā –ōpaki mai, ōkawa mai – tae atu ki te wāhi mahi. Ka taea e te tangata i tēnei taumata te tīmata me te whakahaere ngā kōrero tene ki ngā kaikōrero kei tēnā taumata, kei tēnā taumata, he māmā hoki ki a ia te whakawhitiwhiti kōrero ki roto i te wāhi mahi. Ka taea e ia te whakaputa ngā tuhinga māmā whai hononga hoki.

Ka whakaputa noa te tangata i te taumata 4 i ōna whakaaro i te nuinga o ngā horopaki o ia rā, tae atu ki ngā momo horopaki pāpori me ngā horopaki ngaio. He pai tana whakatakoto tika i te kōrero, tana puna kupu, me tana mōhio ki ngā kīwaha, e taea ai e ia te whakawhitiwhiti whakaaro tahi ki ētahi atu, ā, ka taea hoki e ia te pānui me te tuhi ki te reo Māori. Ka mārama te reo o te tangata nei i te hunga matatau ki te reo Māori, ā, ka taea hoki e ia te matapaki ngā kaupapa āhua whīwhiwhi e pā ana ki ngā kaupapa e taunga ana ia.

I te taumata 5, he māmā noa iho ki te kaikōrero Māori te whakawhitiwhiti tika i ōna whakaaro me ōna kare ā-roto ki te reo Māori. Ko te tangata kei tēnei taumata he māmā ki a ia te whai wāhi atu ki ngā tini horopaki ā-ahurea. He kounga tana whakamahi i te wete reo, tana puna kupu, me tana whakamahi i ngā kīwaha. Ka makere noa mai te kōrero i a ia i runga i te tika me te hāngai ki te kaupapa ahakoa te horopaki. Ka taea e te tangata nei te kōrero, te pānui, te mārama me te tuhituhi i runga i te tika me te pai e pā ki ngā kaupapa hōhonu, rehurehu tae atu ki ngā kaupapa mātanga.

 

I te taumata 1, kua pai noa iho te puna kupu a te tangata kia mārama ai ia ki ngā kōrero māmā, kia taea ai anō hoki e ia te kōrero ngā kīanga me ngā rerenga māmā e pā ana ki ētahi kaupapa whāiti. Ka taea e ia ngā rerenga poto, māmā nei hei kawe ngā mahi o ia rā. He pūkenga māmā ōna mō te taha pānui me te tuhi. Me uaua pea tōna mārama ki ngā kōrero a te hunga matatau ki te reo Māori. He pōturi pea te whakamahinga o te reo i tēnei taumata, ā, ka āta whakaarohia e te kaikōrero ana kōrero i mua i te tuku.

I te taumata 2, ka taea e te kaikōrero reo Māori te whai wāhi atu ki ngā horopaki māmā o ia rā, he mārama hoki ana kōrero. Ka taea hoki te pātai me te whakautu ngā pātai māmā mō ngā kaupapa māmā, heoi kāore anō pea kia eke ana pūkenga pānui me te tuhi ki tētahi taumata ōrite. I te nuinga o te wā ka taea e te tangata i tēnei taumata te whakaputa kōrero mō ngā kaupapa kei mua i te aroaro me ngā kōrero māmā, ka taea hoki te kōrero ki ētahi atu i ngā horopaki e waia ana ia.

I te taumata 3, ka taea e te kaikōrero Māori te kōrero me te mārama ki ngā horopaki o ia rā –ōpaki mai, ōkawa mai – tae atu ki te wāhi mahi. Ka taea e te tangata i tēnei taumata te tīmata me te whakahaere ngā kōrero tene ki ngā kaikōrero kei tēnā taumata, kei tēnā taumata, he māmā hoki ki a ia te whakawhitiwhiti kōrero ki roto i te wāhi mahi. Ka taea e ia te whakaputa ngā tuhinga māmā whai hononga hoki.

Ka whakaputa noa te tangata i te taumata 4 i ōna whakaaro i te nuinga o ngā horopaki o ia rā, tae atu ki ngā momo horopaki pāpori me ngā horopaki ngaio. He pai tana whakatakoto tika i te kōrero, tana puna kupu, me tana mōhio ki ngā kīwaha, e taea ai e ia te whakawhitiwhiti whakaaro tahi ki ētahi atu, ā, ka taea hoki e ia te pānui me te tuhi ki te reo Māori. Ka mārama te reo o te tangata nei i te hunga matatau ki te reo Māori, ā, ka taea hoki e ia te matapaki ngā kaupapa āhua whīwhiwhi e pā ana ki ngā kaupapa e taunga ana ia.

I te taumata 5, he māmā noa iho ki te kaikōrero Māori te whakawhitiwhiti tika i ōna whakaaro me ōna kare ā-roto ki te reo Māori. Ko te tangata kei tēnei taumata he māmā ki a ia te whai wāhi atu ki ngā tini horopaki ā-ahurea. He kounga tana whakamahi i te wete reo, tana puna kupu, me tana whakamahi i ngā kīwaha. Ka makere noa mai te kōrero i a ia i runga i te tika me te hāngai ki te kaupapa ahakoa te horopaki. Ka taea e te tangata nei te kōrero, te pānui, te mārama me te tuhituhi i runga i te tika me te pai e pā ki ngā kaupapa hōhonu, rehurehu tae atu ki ngā kaupapa mātanga.

 

Rēhita mai mō ngā kōrero LFE hou