He mihi mō te kirihimete me te tau hou - Te Toa Takitini 1921

Te Toa Takitini 1921

E rua ngā marama o tēnei perehitanga o tā tātou pepa, arā, kua whakakotahitia a Tihema me Hanuere. Ko te putanga a muri nei kei te 1 o Pepuere. Mā te kaha mai o te āwhina ka ora ai te pepa. Ko te utu e 6/6 mō te tau. Registered at the G.P.O as a Newspaper.

NAMA 5 me te 6                                    HASTINGS    TIHEMA 12    1921

HE MIHI MŌ
Te Kirihimete Me Te Tau Hou.

HE ĪNOI: - "E te Atua kaha rawa, i homai e Koe tāu Tama kotahi kia whakatangatatia, kia whānau mai anō i tēnei wā i te Wāhina. Meinga mātou, te hunga kua oti nei te whakawhānau hou hei tamariki māu, kia whakahoutia i ngā ra katoa e tōu Wairua Tapu; ko Ihu Karaiti nei hoki tō mātou Ariki; tēnā ia te ora nā, te kīngi tahi nā, me koe, me te Wairua Tapu, kotahi anō ia Atua, ake ake ake. Āmine.

Ko te wā tēnei hei hurihanga ake mō ō tātou whakaaro ki ngā manaakitanga a te Atua i te ao katoa, i runga i te whānautanga mai o tana Tamaiti i te Kirihimete tuatahi. Kua mōhio tātou ki te mihi a te Pākehā mō tēnei wā e kī nei "Mere Kirihimete, Hape Nu Ia." Ēnei mihi ka waiho hei mihi atu mā "Te Toa Takitini" ki a koutou ki ōna rangatira o tēnā marae, o tēnā marae, o tēnā iwi, o tēnā iwi e manaaki mai nei i tā tātou pepa. Kia piki te ora tinana me te ora wairua ki a koutou katoa.

 

ĒTAHI WĀ KIRIHIMETE A TE MĀORI

Te wā o te tau e kīia nei He Kirihimete, he wā i tūpono ai ngā manaakitanga nunui ki a tātou ki te iwi Māori.

Te Heke o Hawaiki.  I te ūnga mai o te Heke i Hawaiki, ka kite atu ō tātou tīpuna i ngā "kura" e mumura mai ana i uta, ka whātoro ngā ringa ki ō rātou tino kura, ka maka ki te wai. Nō te taenga atu ki uta kātahi ka mōhio he puāwai pohutukawa kē ngā mea i pōhēhē nei rātou he kura. Ka kite iho ai tātou kua puta te puāwai o te pohutukawa i te wā i ū mai ai ngā waka o te Heke nui mai i Hawaiki. Ko te ingoa o te pohutukawa ki te Pākehā ko te "puāwai Kirihimete" (Christmas flower).  Mā tēnei whakamarama e mōhio ai tātou nō te wā Kirihimete i waimarie ai ō tātou tīpuna te ū mai ki Aotearoa nei, i kīia ai tātou te Māori hei tangata-whenua mō ēnei moutere.

A Kupe.  Ka tae mai a Kupe, ā, ka hoki anō ki Hawaiki, arā, ki Rangiātea, ka ui mai ngā tāngata ki a Kupe "Kei whea te uru o te waka e Kupe?" Ka whakahokia e Kupe waiho i te taha katau o te rā, o te marama, o Kōpū rere ai. Engari hei te rongonui haere ai, ko te Kaupeka o te tau ko Tatau-uru-ora.

"Ko tēnei marama ko Tatau-uru-ora kei te wā ki a Oketopa ahu atu ki a Noema. Ko te tawhiti o Aotearoa nei i Tahiti, i te moutere i noho roa ai ō tātou tīpuna, e 2,500 ngā maere. Ko Rarotonga 1,860 maero te tawhiti i Aotearoa nei. Mehemea he rua marama e haere mai ana i tēnei wāhi tawhiti kua eke anō ki te wā o te Kirihimete te ūnga mai o ngā waka.

Tāhimana 1642.  Ko te Pākehā tuatahi nāna i kite ēnei moutere ko Tāhimana (Tasman) he "Dutch" tōna iwi. Nō te 18 o ngā ra o Tihema ka tae ana Kaipuke e rua ki te takiwā ki Raukawa. Ka rere haere mā te Taihauāuru ka tae ki te takiwā ki Ngā puhi i te wā o te Kirihimete. Ka tapaina e ia te ingoa mō ngā moutere i waho atu o te Rerenga-wairua ko "Tiri Kīngi" (Three Kings) hei whakamahara ki ngā Maki i mau atu rā i ā rātou taonga utu nui i te koura, i te parakihe, i te maira, i te wā i whānau ai te Tamaiti ki Peterehema. E kī ana ngā whakamarama tawhito ko aua Maki he Kīngi. Tokotoru rātou. Nō te wā o te Kirihimete i tae ai a Tāhimana ki reira.

Kāpene Kuki 1769.  Nō te 8 o ngā rā o Oketopa 1769 ka kitea mai te Tai-rāwhiti e Kāpene Kuki. Ko Tūranga te wāhi tuatahi i ū atu ai ia. I rere haere ia i ngā taha katoa o Aotearoa me te Waipounamu, ā i konei anō hoki e Kirihimete ana, nō Maehe 1770 ka hoki

Te Matenga 1814.  Nō te rā tonu o te Kirihimete 1814 ka ū mai te Kai-kauhau tuatahi o te whakapono ki Whangaroa i Ngā puhi. Ko tana rārangi tēnei ''Kaua e mataku, tā te mea he kai-kauwhau tēnei ahau ki a koutou mō te hari nui meake puta ki te iwi katoa'' (Ruka 2:10.)

Kirihimete 1921.  Tēnei tātou te iwi Māori ka hui nei ki te whakamana i te pōwhiri a Rātana. Ko te kaupapa o tēnei Hui ko te whakaohooho i te taha wairua o te iwi nui tonu. I runga i ēnei whakamārama ka kite mārama ai tātou he mea tika kia whakanui tātou ki tō tātou Matua i te wāhi ngaro mō āna manaakitanga maha i a tātou i te wā o te Kirihimete. Otirā, ko te tino manaakitanga nui ko te tukunga mai i tana pononga i a Te Matenga i te 1814 hei whakarata i ō tātou tīpuna, i mutu ai ngā pakanga ki a rātou anō, i wetiweti ai ki te kai-tangata, i mahue ai ngā mahi o te pō i a rātou.

Kua neke atu i te kotahi rau tau ināianei tātou te iwi Māori e pāinaina ana i roto i te mahanatanga o te whakapono. Engari e kore tātou e kaha ki te kī, kei te neke ake tō tātou kaha ki te whakatipu i te rangatiratanga o tō tātou Ariki, i te kaha o (ō) tātou mātua, tūpuna.  Kāore i pērā tō tātou kaha me te kaha o (ō) tātou mātua. Nō reira āta tirotiro mārika tātou kei riro tātou i ngā tikanga hua-kore.

He wā whakaatu aroha te Kirihimete—aroha o te Atua ki te tangata. Kei moumoutia e tātou tēnei aroha. Ka aroha ngā Maki ka tuku i a rātou taonga utu nui. He aha ngā tohu o tō tātou aroha mō ēnei manaakitanga a te Atua i a tātou?

Kia ngāwari. Kia rongo. Whakatangata, kia kaha. E hoki ō tātou mahara ki te ōhākī a ō tātou mātua – “Kia mau ki te whakapono.”

"Tukuna mai te Tamaiti i whānau nei i tēnei wā ki roto ki ō tātou ngākau noho tūturu ai. Ki te mau ēnei tohutohu i a tātou kātahi tātou ka tino mōhio ki te tikanga o te mihi nei nā:-

"Mere Kirihimete, Hape Nu Ia"

I ahu mai i: Te Toa Takitini 1921

 


Kāti, ko tā He Muka he whakaputa kōrero ki te reo Māori. Ko ngā tirohanga, whakaaro rānei kei roto i te tuhinga nei he mea whaiaro nō te tangata nāna te kōrero i tuhi. Ka mutu, kāore i te whakaatu i ngā whakaaro o, i ngā kōrero a, rānei, Te Taura Whiri i te Reo Māori, āna kaimahi, tana pae whakahaere, tana poari rānei, tae atu rā ki ngā tari, ngā pakihi rānei e whai pānga ana ki Te Taura Whiri i te Reo Māori, ahakoa te hononga, hāunga i ngā mea kua āta whakahuatia ake ai.  Ehara ēnei tirohanga, whakaaro, kōrero rānei i te mea whakaiti, whakahē rānei, i te iwi, i te hapori, i te rōpū, i te tari, i te pakihi, i te tangata rānei.