Kua eke nei Te Kōhanga Reo ki tōna 40 tau, e kōrero nuitia ana i ngā kokonga o te motu te ahunga whakamua o te kaupapa, ōtira e hiakai ana a Niu Tīreni whānui ki te reo Māori, ki te mātauranga Māori anō hoki. Engari taihoa ake tātou ka aro ki te anamata, ina hoki ko tā te Māori titiro kei mua tonu i a ia ngā tapuwae nō tuawhakarere.

Nā, kia waihape o koutou mahara ki ngā tau whitu tekau o tērā rau tau, i oreore ai te iwi Māori kia whakamanahia ō te tangata whēnua mōtika tangata, kia whakapūmautia ano hoki tō tātou Māoritanga. Ka mahuta ake te whakaaro, ko te reo tonu te poutokomanawa e tū rangatira ai tātou te iwi Māori, hei Māori.

I mārama te kite a ngā kaumātua e tāmatemate haere ana te reo Māori, kua noho ko te reo o Tauiwi te reo kōrero matua i ō tātou kāenga, me te aha tipu ana te mānukanuka nui i a rātou ka riro tō tātou reo hei reo pukapuka noa. I te tau 1972 takahia rā ngā rori o Pōneke, ko te Petihana whakamana i te reo tērā, nō taua tau tonu tū mai ai a Te Matatini, ā, koia hoki te wā i whakaputaina e Rīhari Penetana tana rīpoata whakaohooho, hei tāna e parahutihuti atu ana te reo ki te rua kōiwi. Nō te tau 1980 whakakotahitia ai ngā kaumātua o te motu kia matapakihia te āhua o te iwi Māori, me kore noa e kitea he huarahi hei para mā tātou a haere ake nei. I taua hui tonu toro ai te ringa ō Hēnare Tūwhangai ki te puku o te wahine e hapū ana ka mea, “kia whānau mai ai te tamaiti ki te ao, whāngaihia ki te reo anō he waiū no te ūkaipō”. I konā whānau mai ai te kaupapa o Te Kōhanga reo, ka mutu ii whakatauhia ko ngā whānau me ngā tamariki te aronga matua, kia rūmakina te tamaiti ki te reo nō tana whakairatanga tae noa ki tana ono tau. He mea tautoko te whakaaro nei e te Te Tari Māori o tērā wā, he punua huruhuru i a rātou, he huruhuru nui i pau i ngā whānau, ā, i te tau 1982 tū mai ana ko Te Kōhanga Reo tuatahi ki Pukeatua, ki te rohe o Te Whānganui-a-Tara. Ko te kupu whakamānawa ki a Kūia Jean Puketapu, te kaiwhāngai tuatahi, he mea kimi ia e Kahurangi Iritana Tāwhiwhirangi hei whakaihuwaka parepare i ngā ngaru nui o taua wā, ā kāti e kui ko te roimata taku kai i te ruku ki te rokiroki o mahara, tanakiu.

Ka mānu te waka o Te Kōhanga Reo ki te moana, he hao whānau tāna mahi, ngā whānau e toromi ana i te rūmakina o rātou ki te reo pākeha. Pau ana te kotahi tau, kua kotahi rau tekau mā rua ngā Kōhanga reo i te whenua, kua pūrena te waka i te mahi a te tangata. Ehara i te mea he ara māmā te ara i takahia e rātou, tino kore nei, engari i kuhu tēnā me tana koha, tēnā me tōna kaha kia puāwai ai te whakaaro nui. I taku whānautanga mai kua mānu noa te waka o Te Kōhanga Reo, ko aku mātua ērā i waimarie hei kaihoe i ō rāua nā wā, ka tangatanga o rāua ārero Māori i te kaupapa, ka whakamāori i taku taiao, i tō mātou ipukarea. He kaha nō aku kaiwhāngai i te Kōhanga ka pakari hoki tō mātou whānau, ka pono anō hoki ōku mātua ki tō rāua Māoritanga. E kore e wareware i au taku Kōkā a Maiangi Maru, he mea peita te papa o waho i tana Kōhanga Reo ki te rārangi mā, rite nei te mātotoru ki te rārāngi kei ngā rori, ā, mārama ana te kitea. Hei tāna, ko te rārāngi rā he ripatauārai i te ao Pākeha me te ao o tōnā Kōhanga Reo, i mua i te whakawhitinga o te rārāngi me whakaae marika te tangata ko te waiho i te reo me ngā tikanga o iwi kē atu ki waho noa, ā, kotahi noa te whakamārama a Maiangi i taua tikanga ki te hunga kuhu ki tōna whare, ki te takahia te tikanga ko te tūtūnga o te pūehu te otinga atu. He rite tonu te kitea o taua momo kuia i taua wā rā, he kuia pupuri i te mauri o te kaupapa, he kuia āhuru i a rātou mokopuna, waihoki he whakamātau hoki i te pono o ngā mātua ki te kaupapa. Ahakoa ngā tini ngāueuetanga i roto i ngā tau, ngā piki me ngā heke, ngā karawhiunga mai o te ture, e ora tonu ana tō tātou kaupapa, ā, e kitea ana te hīnātore i te paetawhiti e kānapanapa mai ana, hoake tātou e hika mā.

Tū mai ana ngā Kura Kaupapa Māori Aho Matua, ngā Kura-a-Iwi, otirā o tātou Wānanga Māori, he taunaki i te ao o te whānau e whakapono ana he hua ka puta i te mātauranga Māori.

Ko tērā wā tērā, ko tēnei wā tēnei. Ko ngā kupu i pepehatia e Tā Hēmi “Kua tawhiti kē tō haerenga mai, kia kore e haere tonu. He nui rawa o mahi, kia kore e mahi tonu."

Kāti ake, tātou e ora nei i te haerenga tawhiti a ō tātou pākeke, he aha tā tātou e haere tonu ai te waka o te whakamāui i Te Ao Māori me ōna katoa?

Tātou e pata nei i te parāoa nā te mōhio ki te reo i whāngaihia ai e ngā kaupapa pēnei i te Kōhanga Reo, he aha tā tātou e ora tonu ai te kaupapa?

Kei aku hoa Manu Pīrere, kei aku mūmū reo, kei aku hoa ki te mate. Ko te karanga tēnei ki a koutou kia kaha tonu tō tātou tieki i tō tātou waimarie, he mea tuku iho ki a tātou hei taukaea ki a rātou mā kua ngū, ko te wāhanga ki a tātou he whakapakari noa ake i te Kōhanga Reo mō te reanga kāore anō kia whānau mai. Kei tēnā me tōna kaha, tēnā me tōna kaha te urupare ki te ui i ahatia taku taonga e koe.

Kāti, ko tā He Muka he whakaputa kōrero ki te reo Māori. Ko ngā tirohanga, whakaaro rānei kei roto i te tuhinga nei he mea whaiaro nō te tangata nāna te kōrero i tuhi. Ka mutu, kāore i te whakaatu i ngā whakaaro o, i ngā kōrero a, rānei, Te Taura Whiri i te Reo Māori, āna kaimahi, tana pae whakahaere, tana poari rānei, tae atu rā ki ngā tari, ngā pakihi rānei e whai pānga ana ki Te Taura Whiri i te Reo Māori, ahakoa te hononga, hāunga i ngā mea kua āta whakahuatia ake ai.  Ehara ēnei tirohanga, whakaaro, kōrero rānei i te mea whakaiti, whakahē rānei, i te iwi, i te hapori, i te rōpū, i te tari, i te pakihi, i te tangata rānei