Hawaiki Tipuna, Hawaiki Mokopuna, Kia ūkaipō anō te reo!

I toa tētahi kaikōkiri Hauora mō ngāi Māori, rātou ko tētahi tautōhito kaipāho, ko tētahi aumangea o te Kōhanga Reo i tētahi o ngā tohu tairanga rawa o te pō i Ngā Tohu Reo Māori i tēnei tau.
I whakawhiwhi tahi atu Te Tohu Oranga Angitu ki a Kuini Moehau Reedy (Ngāti Porou, Te Aitanga-a-Mate), rātou ko Kahurangi Rangimarie Naida Glavish DNZM.JP (Ngāti Whātua) ko Tini Molyneux (Ngāi Tūhoe). He whakanui tēnei i ā rātou kohakoha tāpua ki te whakamōrunga i te reo Māori i roto i ngā ngahurutau e whā.
He mea tautoko e tētahi o ō mātou hoa pātui, e Te Mātāwai, te tohu i whakawhiwhi atu ki a Kuini, he pou whakarae o te Kōhanga Reo, kaitito waiata hoki. Ina hoki rā he mumu reo katoa rātou, ā, e kaha ana tā rātou arotahi ki te tuku ihotanga o te reo, he hanga māramatanga ki Te Mātāwai ki te tuku i tēnei Tohu Oranga Angitu. I tukua te tohu nei e tētahi mema o te poari o Te Mātāwai, e Teina Boasa-Dean. I whiwhi a Kuini i tāna tohu i a ia e karapotia ana e ōna hoa piripono, me tōna whānau hoki.
I kī a Poia Rewi, Tumu Whakarae o Te Mātāwai, he mea whakamīharo ki te kite i ēnei rangatira Māori whakarae, arero ūkaipō hoki, e whakamihia ana mō tō rātou ū ki te whakarauora i te reo Māori.
Hei tāna, “Kātahi te tangata whakahaumanu i te reo ko Kuini mā āna tini kawenga, te reo, ngā tikanga, ngā waiata, ngā toi. Manawareka ana mātou kia tautīneia tēnei tohutoa mōna, ināhoki, puta i tōna oranga he kaupapa reo.”
He mea whakatū e Te Ture Reo Māori 2016 a Te Mātāwai. He hoa pātui ia ki te Karauna ki te whakarauora i te reo Māori. Waihoki, e arotahi ana ia ki te whakahoki i te reo Māori hei reo ūkaipō ki roto i ngā kāinga Māori, hapori hoki.
Nā te Ture i waihangatia ai tētahi pātuinga i waenganui i te Karauna me ngā iwi, me ngāi Māori hoki ki te whakarauora i te reo. E whakatinanatia ana tēnei pātuinga mā te huahuatau o Te Whare o te Reo Mauriora. Ko ngā maihi o ia taha o te whare e whakaatu ana i ngā taha e rua o te pātuinga. E whakaaturia ana te Maihi Karauna e Te Taura Whiri i te Reo Māori, ā, e whakaaturia ana te Maihi Māori e Te Mātāwai.
E taupua ana Te Mātāwai i ngā tūruapō ā-reo o ngā iwi, hapū, me ngā hapori mā te rangahau, me te whakamahere reo, me te tuku pūtea.
E whakatauiratia ana te whakakitenga rautaki reo hōu a te hinonga mā tētahi terenga waka ki Hawaiki Tipuna i 2027. Ko te wāhi haere i anamata mō te whakarauora reo ko Hawaiki Mokopuna i 2040. E tohu ana a Hawaiki Mokopuna i te wā me te takiwā e ora ana, e kaha ana, e whakamanahia ana hoki te whānau ki te whakaea i ō rātou moemoeā, ō rātou wawata, tētahi wāhi e noho haumaru ai te reo Māori, ka mutu, kāore e kotia te tukuihotanga i ngā reanga.
E mihi atu ana Te Taura Whiri i te Reo Māori ki te tautoko mai a ō mātou hoa pātui nō Te Whare o te Reo Māuriora. E whakamihi atu ana mātou ki ngā kohakoha rarahi a Te Mātāwai hei whakaū i te oranga tonutanga o te reo Māori i ō tātou kāinga, hapori hoki.