Māku anō koutou e kāwhiu ki te kopiona

Ko te Mate Korona, Mate Karauna me tōna ingoa – i takea mai i tōna āhua. Āe, he upoko weriweri nei ia e horapa haerea nei te ao. He kōhuru ōna ritenga, he ngārara kai tangata, he muru tikanga, ā, i te takanga o te wā ka memenge hoki ngā taonga a hongi, a hūpē, a roimata, a awhiawhi i a ia. Āe, ka hono te aroha ki te aroha, ka ū te ihu ki te ihu, ka kīia ko te aroha o te Māori. Ka kite koia rā hoki tō te Māori tohu aroha kei tōna ihu. Me pēhea rā – koia kua kitea ōna taumahatanga e hipoki nei ki runga i te iwi Māori.  

I te mōhiotanga o te Kāwanatanga me tōtara wāhi rua te motu. Ko te hunga kua oti ake te tuhituhi ki te pukapuka, kua rārangi o rātou ingoa i tēnei rā kei mua i te aroaro o te Ture, otirā, kua timongia hoki e te ngira, nā, ko te hunga kāore i roto i taua rārangi, kāore hoki kia ngirangia, ā, mō rātou ngā taumahatanga e whakahaua ai kia motuhia kētia atu ānō he repera katoa i roto i te puni. He tau mate urutā ēnei e haere ake nei, ā, ka ngingio kaikaha hoki ngā mahi katoa o runga i tēnei motu.

E ngā iwi o te motu, kia kaha te tirotiro ki ngā mahi e mahia ana e te Kāwanatanga i roto i ēnei rā. Kia kaha hoki te tirotiro ki ngā tohu o te wā me ngā tikanga e whakahaerea ana mō te iwi whānui, mō koutou hoki te iwi Māori, nā rototia mai i te Whare Paremata. Kua kore te Kāwanatanga e kaha ki te whakahaere tikanga e kitea ai he huarahi e manaaki tikaria ai te Tangata Whenua me te Tangata Tiriti, e maranga ai anō hoki te Tiriti o Waitangi ki runga, hei poutohu ora mō te iwi. Titiro hoki ki te oha a ngā kaumātua me ngā tupuna i whakamomoritia e rātou i roto i o rātou nā rā. Āe, kei whea i roto i tēnei rā te Tiriti  Waitangi?

Engari me pēwhea, kei whea hoki he huarahi e hipa atu ai ēnei taumahatanga o te Mate Karauna i runga i a tātou i te iwi Māori.  Tēnei ka hoki ake ki ngā kupu mai a Tahupōtiki Wiremu Rātana, kei reira pea ētahi whakamāramatanga e rite ai ki te kupu, he rama āu kupu ki tōku ara, he māramatanga ki ōku waewae. He mea anō hoki e hiko ai te mahara ki te aroha noa me te aroha nui mai a te Māngai ki tōna iwi Māori, ā, kia whai pakiaka hoki ki roto i te whatumanawa hei oranga tinana, hei oranga wairua, nei nā.

“Tēnā koutou e ngā iwi e pae nei. Ko ahau tēnei ko te tangata nāna i tīmata te mahi. Ā, ko te tangata hoki tēnei māna e whakaoti.  Ko te Perehitini tēnei ahau e tū atu nei i tēnei hāora. Ka kite mai koutou i taku pōtae – nā te Rēwera i kī mai kia mau ahau i tēnei pōtae, ehara i a Ihoa. Ka kite mai anō hoki koutou he wepu tēnei e mau atu nei i taku ringa – koia tēnei ko te kopiona e kōrerotia nei ki a koutou ‘māku anō koutou e kāwhiu ki te kopiona’. Kua oti ake te tuhituhi ki te pukapuka, kua rārangi o rātou ingoa i tēnei rā kei mua i te aroaro o te Ture, nāku ērā. Ko te hunga tērā e kore nei tēnei kopiona e pā ki a rātou. Engari, ko te hunga kāore i roto i taua rārangi, mō rātou tēnei kopiona.

Ehara rawa i te mea ko tēnei e puritia atu nei e taku ringa, engari ko ngā ture e puta mai ā te wā e noho ai te tangata mō tēnei tūru e tū nei. Ko te wā tērā e puta ai ngā ture, ko te wā e Tiriti ai ngā kōrero. Ko te wā tērā o te tangata māna e whakaoti te mahi. E kore ahau e noho wawe ki runga i tēnei tūru e tū nei, kāore hoki ahau i te pai ki tēnei tūranga, engari te mahi tākuta ka tangohia e au.

E kore au e kī ko au tēnei Perehitini. (I tēnei wā ka whāwhātia iho e ia te pera whakapaipai i runga i te tūru, kātahi ka taka ki raro, kātahi ka pēnei te kōrero) – he wā tōna kei te takahuri mai ka pēnei te tūru o te Kīngitanga nōna ēnei tohu e tākai nei i tēnei pera, arā, ka taka ki raro. Nō reira ka nōhia nei e au tēnei tūru hei tohu ki a koutou he wā tōna ka nōhia tēnei tūru e a wai. He whakaatu ki a koutou ki ngā iwi e tau nei he wā tōna ka riro mai i a koutou tēnā mana. Mehemea ki te kore ngā tongi a ngā kaumātua o runga i ēnei motu e eke, he aha te pai o te mahi. Otirā, māku hei kī atu kei roto i te kapu o te ringa e mau ana i tēnei rā, kei roto i taku ringa matau me taku ringa mauī e pupuri ana i tēnei rā.”

Kāti rā e te iwi Māori, tēnei ka tīkina atu i te kupu a te Atua Matua, arā, nā Te Kooti, hei tōia mai taku waka ki uta, ina rā, “Kia ara ake tētahi tamaiti i runga anō i tēnei motu, māna e huri tēnei waka kia tīraha ki runga. Ka utaina e ia ōna taonga ki runga ki tēnei waka (arā, te Tiriti o Waitangi), māna e hoe ki tētahi wāhi e hoea ai e ia. Ko tēnei tamaiti, ko tōna huarahi ko te whakapono, ā, ko tōna piringa ko Ihoa o ngā Mano”. Koia ko tā te ngākau e ui ake nei, he waka eke noa rānei tō tātou e ai tā te Kāwanatanga karanga, āe, kāo rānei? Kia waiho noa atu mā te Whetū me te Marama e whakaatu mai mehemea he teka, he pono rānei aua kupu mai kua tuhia ake nei.

 


Kāti, ko tā He Muka he whakaputa kōrero ki te reo Māori. Ko ngā tirohanga, whakaaro rānei kei roto i te tuhinga nei he mea whaiaro nō te tangata nāna te kōrero i tuhi. Ka mutu, kāore i te whakaatu i ngā whakaaro o, i ngā kōrero a, rānei, Te Taura Whiri i te Reo Māori, āna kaimahi, tana pae whakahaere, tana poari rānei, tae atu rā ki ngā tari, ngā pakihi rānei e whai pānga ana ki Te Taura Whiri i te Reo Māori, ahakoa te hononga, hāunga i ngā mea kua āta whakahuatia ake ai.  Ehara ēnei tirohanga, whakaaro, kōrero rānei i te mea whakaiti, whakahē rānei, i te iwi, i te hapori, i te rōpū, i te tari, i te pakihi, i te tangata rānei.