Ngā kaupae e whitu ki te angitutanga o te reo Māori

I tētahi kaupapa rangahau kotahi tau te roa kua kitea, kua tautuhitia e whitu ngā tūtohu angitu matua mō ngā momo pakihi o te rāngai tūmataiti, mō ngā kura, mō ngā mana ā-rohe hoki e whakamahia ana te reo Māori hei tautoko i ā rātou mahi.

 
Nā te Ahorangi Jenny Lee-Morgan tēnei mātaitanga i kōkiri i runga i te pūtea tautoko a Te Taura Whiri i te Reo Māori. Ko ngā mahi i tirohia ko ngā mahi angitu a Air New Zealand, Microsoft, Spark NZ, Christ’s College, King’s College, Wellington Girls’ College, Christchurch City Council, Rotorua Lakes Council me te Waikato Regional Council.
 
I kitea ngā tūtohu e whitu i ngā mahi o ngā kāreti, o ngā pakihi me ngā kaunihera.
1. Me noho hei Kaupapa Matua Māu: Kua kitea te reo Māori hei ara eke, hei ara whakatutuki kaupapa hoki i roto i ā rātou mahi.
2. Kia Kaingākau: Ko te hunga tūkaha, kaingākau anō hoki, tae atu ki ngā pou whakahaere matua, ngā Tumuaki, me ngā pou matua, me kaha whakatairanga te whakarauoratanga.
3. Kia Whai Wāhi atu: Mā ngā hononga me ngā kōtuitui Māori e āta ū ai e ‘mahi tika ana’ ngā whakahaere, ā, e whakatauira ana hoki i te ngākaunui ki te reo Māori, mai i te whai kia tika te whakahua o ngā ingoa me te mōhio hoki ki te tuku mihi.
4. Tūwhitia te Hopo: He whakarite ngā whakahaere i ngā wheako reo Māori he ngākaupai, he tautoko, he whakatenatena te āhua i runga anō hoki i te mōhio he wā anō he mataku te tangata ki te ako i te reo Māori.
5. Te Reo Māori kia Kitea: Ka kitea te reo Māori i ngā taiao hou, i reo Pākehā anake i mua, mā konā ka hīkina te tūnga me te mana mā te whakamāoritanga o ngā ingoa me ngā tohu o te tari, mā te whakamahi anō hoki i ngā whakapāpātanga o te whakahaere, i ngā pūrongo, i ngā mihi ā-īmēra, i ngā waitohu whakaae, i ngā mahi whakatairanga, ka mutu, i ngā pārongo.
6. Kia Auaha: I kitea te auahatanga o te whakamahinga o te reo i ngā whakahaere katoa.
7. Te Aotearoatanga: I kī ngā whakahaere he tino wāhi matua tō te reo Māori ki te ahurea tuku iho o Aotearoa, oti rā, ki te tuakiri ā-motu. I tautuhia rātou he whakahaere rātou nō Aotearoa, he ‘iwi hou’ hoki nō Aotearoa, e awhi ana i te reo Māori hei wāhanga matua o tō rātou Aotearoatanga.
 
E kī ana te Toihau o Te Taura Whiri i te Reo Māori, a Te Ahorangi Rāwinia Higgins he tino tohu te pūrongo nei o te aroha o Ngāi Aotearoa ki te reo tuatahi o tō tātou nei motu.
 
 “He whakahaere e eke panuku ana ēnei nō Aotearoa, e mōhio whānuitia ana he whakahaere whakaaro auaha rātou, ka mutu, he ngākaunui hoki rātou ki ō rātou hapori. E whakaatu ana hoki ki ētahi atu o te hunga auaha kua pūmau te noho o te reo Māori ki Aotearoa ā haere ake nei, he mea nui anō hoki ki tō tātou angitu ā-motu,” te kī a te Ahorangi Higgins.
 
 “He tokomaha hoki te hunga o Aotearoa whānui i whai wāhi mai ki Te Wiki o te Reo Māori i tēnei tau, ahakoa nō hea, ahakoa ko wai, kua kite, kua mārama, ko te reo Māori ko rātou, ko rātou anō hoki te reo Māori.”
 
 “E kīia ake ana e ētahi he omanga roa te mahi whakatairanga i te reo Māori, heoi anō, ki a au, he tauoma tānga kē, i te mea he rautaki ā-whakatipuranga tōna tino āhua. Me mātua whakarite he tika ngā āhuatanga ka tuku ihotia e tēnei whakatipuranga ki te whakatipuranga e whai ake nei kia pai ai te wāhanga ki a rātou i te tauomanga. Kotahi noa iho te whakatipuranga, kua ngaro te reo,  hei whakarauora ake anō me toru kē ngā whakatipuranga; ahakoa te roa ko te noho pūmau tonu te karawhiu, haere ake nei, haere ake nei.

 Tirohia te pūrongo i konei.