Te whai kia whakamanaia tō tū hei kaiwhakamāori

He akoranga whakangungu utukore a Toi Reo Māori e āta poipoia ai te hunga tino matatau ki te reo kia tū hei kaiwhakamāori ā-tuhi, ā-waha anō hoki. Ka riro mā ōna anō mātanga ētahi wānanga e whakahaere hei whakaako atu me pēhea te āta whakamāori kōrero, ā-tuhi, ā-waha.

He whakamārama mō te whakamātautau

E rua ngā wehenga o te whakamātautau, hei whakatupu i ngā pūkenga whakamāori ā-tuhi, ā-waha kia tuawhiti tonu. 

Whakamāori ā-tuhi: te matatau ki te whakamāori ā-tuhi i te kupu kua tuhia

Whakamāori ā-waha: te matatau ki te whakamāori ā-waha i te kupu ka puta i te waha 

Ina puta te ihu o te kaitono i te whakamātautau, ka whakawhiwhia ia ki tētahi o ēnei tohu: 

(a)  te tohu whakamana i te matatau ki te whakamāori ā-waha
(b)  te tohu whakamana i te matatau ki te whakamāori ā-tuhi
(c)  te tohu whakamana i te matatau ki te whakamāori ā-waha, ā-tuhi anō hoki

He paearu

Ko te hunga hiahia whai i te tohu me matatau rawa ki ngā reo e rua o Aotearoa. He hōhonu, he whānui te puna kupu, te mita ā-iwi, te reo ōkawa mai, ōpaki mai. He mārama anō ki te wetewete, ki te tātari i ngā tikanga o te reo Ingarihi, o te reo Māori ahakoa te horopaki, me pēhea hoki e whakawhiti mai i tētahi reo ki tētahi. Me mārama te tangata ki ngā tikanga tuhituhi o te reo Māori, o te reo Ingarihi hoki, ā, ko te painga atu mehemea he mōhio koe ki ngā mātāpono a te kaiwhakamāori. Mehemea kāore koe i te mōhio ki ēnei āhuatanga kaua e āwangawanga, ka tirohia katoatia ēnei āhuatanga i ngā hui whakangungu tae atu ki ētahi atu āhuatanga pēnā i te rangahau (kupu, kōrero, ingoa), te hanga rārangi kupu, te mōhio ki ngā momo hangarau rorohiko, momo hangarau kaiwhakamāori hoki.   

I runga i te mea he nui, he whānui anō ngā momo whakamāoritanga ka hiahiatia, he āwhina nui anō te matatau, te waia, te taunga ki ētahi atu ao, oti rā, ki te/ngā reo o aua ao, arā ētahi, ko te reo o te hangarau, o te kāwanatanga, o te ao tākuta, o te ture, o te mahi whakatairanga, o te mātauranga, o te ao Māori anō hoki, arā atu, arā atu.  Ko te mahi a te kaiwhakamāori he whakawhiti i ngā kōrero mai i tētahi reo ki tētahi, kia tino Māori ai, kia tino Ingarihi ai rānei te kōrero.  Mō te taha ki te reo Māori, me mōhio ki ngā āhuatanga reo Māori pērā i te whakamahinga o te tāruarua, te kīwaha, te kīrehu, te whakataukī, te whakatauākī, arā atu, arā atu, he pēnā anō mō ngā āhuatanga o te reo Ingarihi. Mō te wāhi ki te oranga o te reo Māori, ka wānangahia hoki ngā tikanga whakarauora reo, me ngā āhuatanga whakatairanga i te reo. Katoa ēnei āhuatanga he mea tautoko i te oranga o tō tātou reo rangatira, kāmehameha, hei whakatinana hoki i te kōrero “Ko te reo kia tika, ko te reo kia rere, ko te reo kia Māori”.

 

Koia nei ngā paearu e aromatawaitia ai ngā kaitono: 

Te reo Māori kia tika

  • te hāngai, te tika o te reo 
  • te tika o ngā kupu 
  • te mōhio ki te kaupapa 
  • ngā mātāpono whakamāori
  • ngā whanonga tika 

Te reo kia rere

  • te momo reo, te wairua, te tāwara 
  • te mōhio ki ngā kupu tika mō te horopaki/kaupapa 
  • te mōhio ki ngā kīwaha, ki te whakahahaki
  • ētahi atu whakaniko o te reo 

Te reo kia Māori

  • te mārama kehokeho, te aroā (reo Māori, reo Pākehā)
  • te āhua o te whakawhiti (kia reo ūkaipō anō te āhua o te whakamāori)
  • te mōhio ki te kīwaha, ki te whakahahaki me ētahi atu whakaniko o te reo (kia reo ūkaipō anō te āhua o te whakamāori)
  • ngā mātāpono whakarauora reo 
  • te mōhio ki ngā tikanga tuhi a Te Taura Whiri i te Reo Māori




Mō te whakauru

Taihoa ake nei puta ai he kōrero anō mō te whakauru. Heoi anō, ki konei koe whakapuaki ai i tō arotau ki te whakauru mai.

Te Rēhita kaiwhakamāori

Ki konei kōwhiri ai i tētahi kaiwhakamāori kua oti i a mātou te whakamana

Haere

He Muka

Mā te hunga kōrero Māori, haere he rā, haere he rā

Haere