Te Whakaoranga o te reo - Pā Wānanga ki Te Puna Mātauranga o Ngāti Toa Rangatira

Ngā tamariki o Te Puna Reo o Ngātitoa Rangatira

 

“Ka oho te wairua, ka mataara te tinana, he aroha ki te aroha, ka kaa te rama.” – nā Te Rauparaha

He whakatauāki tēnei e hāngai ana ki te hononga o te wairua ki te tinana, te tinana ki te wairua, te aroha e whakaranea me te pito mata mutunga kore e whai mai ki tēnā, ki tēnā o tātou te iwi Māori.  Waihoki, he kīnaki tēnei o te tūāpapa o te hōtaka e arohia ana e mātou o Te Puna Mātauranga o Ngāti Toa Rangatira.  Ko Pā Wānanga te ingoa o te hōtaka e kōrerotia nei.

Kei konei ngā wawata, ngā hiahia, ngā tūmanako o ngā whānau e noho hiakai ana ki te reo Māori.  Nā runga i tēnā, e kōingoingo ana ngā mātua, ngā tamariki mokopuna o Te Puna Mātauranga ki ngā taonga tuku iho, arā, ko te reo rangatira me ngā tikanga e kawea mai nei e te reo, nō te rangi ki te whenua, nō ngā maunga ki ngā awaawa, ki te moana.

Ko ēnei kohinga kōingo o te ngākau, ko te timatanga o ngā whakaaro me ngā pātai i ahu mai i ngā hiahia o ngā whānau.  E kaha mōhio ana te kura ki aku tamariki?  He aha te pūtake o ngā paearu angitu o te kura? He hāngai ēnei paearu angitu ki a mātou nei tirohanga?  Ka whai whakaaro te kura ki ngā hiahia o ngā whānau Māori?  Ka pēhea te mōhiotanga o te kura ki ngā hononga o te iwi ki te whenua me te whenua ki te iwi? Mā wai e whakaako te reo Māori me ngā tikanga Māori ki ā tātou tamariki?

He kōrero, he pātai tūhono ēnei ki te oranga o te whānau me te tamaiti, ā, ka puta mai te whakaaro ‘ka titiro rātou o te kura ki te katoa o te tangata, arā, te whare tapawhā, kia whāngaihia te wairua, te tinana, te hinengaro me te whānau?’

E tū whakaiti nei mātou o te Puna Mātauranga kia whakautu ai i ēnei pātai kia hāngai pū ki tā Ngāti Toa Rangatira e mōhio ai. Tē taea e mātou te tatari mō te kura ki te whakautu i a mātou nei pātai, kei a mātou kē te rongoā.  He kaupapa whakahaumaru, whakahaumanu me te whakahaumako i te katoa o te tamaiti me tōna whānau mā te reo Māori.  He hōtaka e whakamana ana i ngā mātāpono Māori, arā ko te reo Māori, te wairuatanga, te whanaungatanga me te manaakitanga ētahi.  Ka whai hua tūturu e hono ana ki te ao Māori nō roto hoki i te wheako whaiaro mā ngā kōrero hītori, ngā kōrero whakapapa me ngā mahi i whakahau ai te tamaiti ki tōna ao Māori.    

E rua ngā rā Pā Wānanga ā muri i te kura ia Rātū, ia Rāhina. Ka tīmata ki te karakia kātahi ka waiata i ngā hīmene, waiata, mōteatea hoki o te iwi.  Ka tū tētahi ki te mihi kātahi ka waiata anō.  He nui ngā akoranga i roto i te wā karakia, he nui hoki ngā pukenga i whakatipu mai i te whakatinanatanga o ngā mahi.  Ka mahia te mahi e mātou, ka whakatōngia te tika te pono me te aroha, kia puta te mana āhua ake o te tamaiti, kia tū tangata ai, hei uri nō Toa Rangatira.  He wā kai whai muri mai i te karakia, he wā ki te whakapakari i te whanaungatanga, kia rongo ai i te karawhiu o tēnei mea te manaaki me te kotahitanga.  He mea nui te kai nā reira ka kōrero, ka kata, ka kai.  Ka mahi tahi ki te whakapaipai kāuta, ā, ka wātea te hinengaro, te tinana me te wairua mō ngā akoranga.  Ko te wairuatanga, te whanaungatanga me te manaakitanga tēnā.

Ka titiro mātou ki ngā whakapapa, ngā pepeha me ngā hītori o Ngāti Toa.  Ka whakaharatau i te karapipiti kia mōhio ai ngā tamariki he āhuatanga anō ki te taha whakapapa.  I whakamāoritia e mātou te toa hokohoko hei taunaki i te hōtaka i waho i ngā hāora Pā Wānanga tae atu ki ngā hāora i te kāinga.  Ka tino tautoko ngā kaimahi o te toa hokohoko i tā mātou hōtaka, ahakoa he itiiti noa tō rātou reo, ka waia haere te oro o te reo ki ngā wāhi maha, kaua ki te marae anake.  I haere mātou ki te Mana o Kupe i ngā wiki kua taha ake, ki te ako i ngā kōrero o nehe o te motu me te whai whakaaro ki ngā tūpuna i nohoia te moutere rā.  Ka tū maia ia tamaiti nā runga i te mōhio ko rātou tēnā e whai ana i ngā tapuwae o ngā mātua tūpuna. 

Hei kōrero whakakapinga, nā te aroha hei kā i te rama e arahina mātou kia waihanga tō mātou ake huarahi ki te tutuki pai i ngā hiahia, ā, mō te reo Māori te take. He timatanga noa iho tēnei hōtaka, ā, he ara e whakarauora i te reo me ngā tikanga o Ngāti Toa ake. 

“Ka oho te wairua, ka mataara te tinana, he aroha ki te aroha, ka kaa te rama.” -nā Te Rauparaha

 


Kāti, ko tā He Muka he whakaputa kōrero ki te reo Māori. Ko ngā tirohanga, whakaaro rānei kei roto i te tuhinga nei he mea whaiaro nō te tangata nāna te kōrero i tuhi. Ka mutu, kāore i te whakaatu i ngā whakaaro o, i ngā kōrero a, rānei, Te Taura Whiri i te Reo Māori, āna kaimahi, tana pae whakahaere, tana poari rānei, tae atu rā ki ngā tari, ngā pakihi rānei e whai pānga ana ki Te Taura Whiri i te Reo Māori, ahakoa te hononga, hāunga i ngā mea kua āta whakahuatia ake ai.  Ehara ēnei tirohanga, whakaaro, kōrero rānei i te mea whakaiti, whakahē rānei, i te iwi, i te hapori, i te rōpū, i te tari, i te pakihi, i te tangata rānei.