I a tātou o Aotearoa e whakamihi ana i Te Rā o Waitangi, me mahara tātou ki tō tātou ahunga mai, ki tō tātou noho ināianei, ā, ki tō tātou e manako nei kia ahu whakamua ki hea. 

Nō te tau 1972 i kawea te Petihana o Te Reo Māori ki tō tātou whare paremata e te hunga e kōkiri ana kia whakaakona te reo Māori i ngā kura.  Nā ā rātou tohenga ā-rongo i whai hua ai te kerēme WAI11 mō te Reo Māori, nāna anō i tū ai te whare o Te Taura Whiri i te Reo Māori.

Nō te tau 2016, 30 tau i muri mai i te pūrongo a Te Taraipiunara o Waitangi nāna anō i whai mana ai te reo hei reo ōkawa i tōna ake whenua; i te titiro whakamuri nei tō mātou tumuaki, a Ngāhiwi Apanui ki ngā whakaahua pango me te mā, o ngā porotēhi mō te reo Māori, ka whakataua e ia kia whakaritea anō ngā hīkoi reo Māori.  Ka nui rawa te hunga whakahē i kī mai, kāore he tangata e puta mai.  Engari nō tōna putanga i tō mātou whare, rāua ko te toa Kapa o Pango, a Nehe Milner-Skudder ka huri i te kokonga kia aro ki te huarahi o Lambton: i reira te tini o te tangata e tatari ana ki te hīkoi tahi me rāua i tō mātou Hīkoi Reo Māori tuatahi nei.  I ia tau i muri mai ka nui kē atu ngā hīkoi me te tokomaha o ngā iwi huhua e hīkoi tahi ana, ā, nō te tau 2019 i tū ngā hīkoi ki ngā tāone nui e whitu puta noa i Aotearoa.

Nō tērā tau, ka huri kē te ao i te Mate Korona.  Ka mahue te hui ki ngā tiriti, ka hui kē ki te ipurangi, ka mutu ka tū te kaupapa nui o Te Wā Tuku Reo Māori kia whakanuia te reo e te kotahi miriona o tātou i te wā kotahi.  E aronui ana mātou ki te whai kia kotahi miriona anō ngā kaikōrero reo Māori i mua i te paunga o te tau 2040: me whai rawa e tātou ko tēnei e ora ai te reo.  Kei te mōhio mātou ka ngaro te reo i te reanga kotahi, me toru reanga anō e hoki ora mai ai.

Heoi anō e hoki ana ngā mahara ki ngā toa o te reo Māori i ngā tau o 1980 me ō rātou tūmanako mō ēnei rā.  Ko tētahi o aua tūmanako kia kōrero ngā tumuaki katoa o ngā tari kāwanatanga i te reo Māori.  Kāore i te pērā, ki taku whakaaro he torutoru noa ō tātou tumuaki, tumuaki tuarua hoki e kōrero Māori ana.  Hāunga anō a Tākuta Ashley Bloomfield, Tumuaki o Te Manatū Hauora, kua roa nei e akoako ana i te reo Māori. Ko te mea pai, kei te nui haere ngā tari e whakatinana mahere reo Māori ana hei whakatau i ngā pae tīmatanga, i ngā whāinga me ngā tikanga akoako.  Koinei te mahi a tō mātou tari hei āwhina.  Mā ēnei momo tohutohu e ārahi ngā tari ki te whai i te reo Māori hei reo matua e tangata whenua ai hei reo mō tātou.

He mea iti te tīmatanga ki te ako i te reo: kāore te tangata e matatau i te rangi kotahi, i te wiki rānei.  Nō nā tata nei i uiui mātou i a Tā Wira Gardiner, tumuaki o mua o Te Puni Kōkiri, mō tana huarahi ako i te reo kia matatau i tīmata i a ia e noho tumuaki ana.  Ko tāna, kāore e taea te whakamā te karo, kotahi tonu te huarahi, me ngana: “Kaua e whakamā.  Me mātua mōhio tātou ka hapa, heoi mā te hapa e mōhio ai, e mātau ai ki te reo.  Nā, me atawhai, me aroha mai te hunga matatau ki te reo.”  Nā reira kua whakatakotohia te wero e tō mātou tari mō tēnei marama mō ngā tāngata o Aotearoa: me ako ki te whakamōhio atu ki te reo Māori, ko wai koe, arā, ko wai tō ingoa, nō hea ō tīpuna (mēnā e hiahia ana, e mōhio ana rānei!), kei hea hoki koe e noho ana.  He mea nui te whakamōhio atu i a koe ki te reo Māori, ahakoa ā-Hui Topa (Hui Zoom i te reo Māori), ā-kanohi rānei.  Tēnā, tirohia mai.  He kanohi ēnei e mōhiotia ana, e mihimihi ana ki a tātou.  Karawhiua e hoa mā! 

Kāti, nō tērā marama i kōwhiria au hei māngai i te kaupapa o UNESCO, arā, o te Rōpū Kōkiri o Te Ao mō Te Tekau Tau o Te Ao o Ngā Reo Taketake 2022-2032.  I whakatūria a UNESCO i muri tata mai i te Pakanga Tuarua o Te Ao hei hohou i te rongo i ngā tāngata katoa.  Kei te mōhio tonu tātou, mō te hohou i te rongo i Aotearoa nei, nō te reo Māori anō ētahi o ana tikanga.

Kātahi anō ka kite i te nui haere o ngā tāngata o Aotearoa e whai ana i tō tātou reo.  Ka tūhono mai ko te 1.1 miriona tāngata ki te kaupapa reo Māori nui whakaharahara i Te Wiki o Te Reo Māori 2020.  Kei te tangata whenua haere te reo i tō tātou whenua, ahakoa i ō tātou tiriti, i ō tātou matahiko rānei.  He āhuatanga iti ēnei e kitea ai, e mōhiotia ai te taunga o te rangimārie, te hohounga hoki o te rongo. Nō tērā o ngā Hakihea/Tīhema i tonoa e mātou kia rangahaua e Colmar Brunton e pēhea ana te titiro a ngā tāngata o Aotearoa ki te reo, ā, ko tā rātou i kite ai he neke atu i te 8 o te 10 o tātou e mea ana he wāhi tō te reo ki te tuakiritanga o Aotearoa; he kaupapa whakakotahi hoki te reo i a tātou. 

Ehara i te hanga tēnei mea te whai a te reo Māori i ngā rima tekau tau ka taha nei, ā, e hīkaka katoa ana mātou ki te anga whakamua.  Ko te tautoko a ō tātou iwi i te reo matua o tō tātou whenua te kaupapa e whakakotahi nei i a tātou, e whakamana motuhake nei i a tātou ki tā Te Tiriti o Waitangi i kī ai.

Kia kaha te reo Māori!

Hononga whaipānga:

- #MyMihi paetukutuku